KUM LE CAAN REL NING THAWHKEHNAK
BIAHMAITHI
Zei maw kan tuah kan ti kar ah kum le caan, ni le thla, suimilam, minit, sekanh hna cu an liam lengmang ko. Kum 2017 – kum thar zong kan dong than cang lai. Hi kum thar cu kum, thla, ni ti mi caan he aa pehtlai mi puai lawmhnak puai a si caah: Kum, Thla, Ni hna min an rak pek ning hna tuanbia le sining hi theih kan herh ve tiah ka ruah. Cucaah kum caan relnak tuanbia a tawinak bik in hung langter ka duh.
CALENDAR-KUM CAAN RELNAK
Calendar hi hlan lio B.C 2nd Century hrawng in Greek miphun hna le Rome miphun hna nih anmah nunphung le zumhnak hoih in an rak tuah lengmang ve. Rome miphun hna an Calendar hmasat bik hna cu: Romulus Calendar, Numa Calendar, Gnaeus Flavius le Julius Caeser’s Calendar hna hi an si. A tuaktan ning cu Nika le thlapa hna an i hel ning khua caan zoh in an ser mi hna an si. Asinain an tuaktan khawhnak nih fiang tein a phak lo tikah tlawmpal tete chanbau a rak um ve. Cuticun kum caan relnak (Calendar) cu dotkhat hnu dotkhat an rak sersiam.
Romulus Calendar : Rome miphun hna hna caah March thla cu an thla khatnak thla a si. Romulus Calendar ah thla (10) lawng a um. Thla min hna cu : Martius ( 31days), Aprilis (30days), Maius (31days), Iunius (30days), Quintilis (31days), Sextilis (30days), September (30days), October (31days), November (30days), December (30days) hna an si.
Martius cu “God of War- Ral Pathian” min bunh in an pek mi a si. Aprilis cu “ Earth open to receive seed- Cinthlak caan” tinak in an auh mi a si. Maius cu “ Godess of Growth- a thantertu Pathian nu” tinak in an hman mi a si. Iunius cu “ Young- Mino” hmelchunhnak in an lak mi a si. Mino hna cawlcangh le nupi thit, va ngeih thla ti zong in an rak ruah mi thla a si. Quintilis cu Latin holh “Quinque- five- panga” ti nak a si. Sextilis cu Latin “Sex-Six-Paruk” tinak a si. September, Octorber, November le December hna zong Latin holh a si mi “Septem- Seven- Pasarih, Octo- Eight-Pariat, Novem- Nine- Pakua, Decem-Ten-Pahra” hna lakin an bunh mi hna a si.
Numa’s Calendar: Numa Pumpilius timi cu Rome Siangpahrang pakhat a si. Rome miphun hna nih khuah tling mi cu a tha lo tiah an ruah caah Numa siangpahrang nih Romulus Calendar cu a remh than. Cuticun Numa nih a um cia mi thla (10) leng ah a dang Ianuarius (29days) le Februarius (28days) a chap than. Culio ah cun mipi hman mi le biaknak lei hmanmi Calendar ti phun (2) in a rak i then. Mipi hman mi ahcun Ianuarius in a thok ii December ah a dong. Biaknak lei an ni thla relnak ah cun Martilis in aa thok ii Februarius ah a dong.
Iaunuarius cu Rome miphun hna Pathian “Hramthok le Donghnak” timi min a si. Cun Februarius cu Italian mi hna Pathian min thiamthiam a si mi “Februus or Februa” in an lak mi a si. A thiang mi Pathian tinak a si ii, Februarius cu an caah puai tuahnak hna caah thla thiang ah an ruah mi a si.
Julius Caesar’s Calendar: B.C 45 ah Julius Caesar’s Siangpahrang nih ni thla relnak cu a hun remh than. Hi kum hin KUM THAR cu JANUARY NI KHAT nak ah a rak hman pi hna. Caesar nih Alexandrian arfi le thlapa zohthiam cu bawmh a hal. Thlapa nih vawlei a hel mi le Nika nih vawlei aa hel mi I khat thiam ding a kawl ter. Cucu Egypt hna zong nih an tuak ning a si ve. An hmuh khawh mi cu kum khat ah Ni 365 .25 a um ti a si. Cuticun Caesar nih Ni 67 cu a chap than. Cuticun B.C-45 ah kum khat ii ni hmasa bik cu March ah siloin January (1) a si lai tiah a ti. Cuticun amah cu B.C-44 ah thah a rak tong. An thah hlan ah Quintilis- thla nga nak cu amah min Julius ti mi hram bunh in “July” tiah a thlen. Cu amah nawlngeihnak a cotu Augustus siangpahrang min cu keimah hnu a chuak mi tinak caah Sextilis – thla ruk thla cu August tiah min a thlen tak hna.
Pope Gregory Calender: Gregory Calendar cu kum 1583 ah Julius Caesar’s Calender a remh than mi a si. Caesar Calendar ah Ni 365.25 a um mi kha. Ni 365 a um ter. Cu 0.25 days cu kum 4 a rauh tik ah ni (1) a si. Cucaah February cu ni (28) riat in a chiah. Cun kum (4) ah ni khat a hlei mi cu February ah a chap. Cuticun February cu kum li ah voikhat ni (29) a si.
Cuticun nihin kan hman mi Ni thla relnak cu Julius Caesar’s Calendar, Gregory nih a remh than mi kan hmang. Ni 365 cu kum khat kan ti. Kum (4) nak poah ah ni 366 a um. Cucu Solar years (Nika kum) le Lunar year (Thlapa kum) an I tluknak a si.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
NIHIN KAN HMAN MI NI THLA
A cunglei kan langhter cang bantuk in thla hna min an bunh ning tete kan langhter than lai.
January : Rome pathian hramthok le donghnak- God of beginings and endings- Janus ti mi min in lak mi a si.
February: Italian miphun hna pathian – Februus- min lak in sak mi a si.
March : Ral pathian- God Of War- Mars timi min lakin sak mi a si.
April : Aperire timi a sullam cu “To Open” tinaka si. Vawlei nih thlaici caah “open” a sinak langhternak caah a si. Thlaici cin thla ti zong in ti khawh a si.
May : Maiesta timi a ra mi a si. Rome miphun hna a thiang mi le upat awk thlak pathian nu min a si. Goddess of honor and reverence a si.
June : Mino zang thawnnak caah an hman mi biafang “Juno” in an lakmi a si. “Honor of Juno” ti in an lak mi a si.
July : July cu Julius Caesar a chuah thla “Quintilis-panga-Fifth” kha amah min in a thlen mi a si.
August: A min taktak cu “Sextilis” ti a si. Paruk tinak a si. Cucu Caesar dih in a hung bawi mi Augustus min lak in an bunh mi a si.
September : Latin holh Septem timi {Seventh- pasarih] tinak a si. Rome thla in thla sarihnak a si.
October : Latin holh Octo timi {Eight- pariat} tinak a si. Rome thla in thla riatnak a si.
November: Latin holh “Novem” timi {Nine-pakua} tinak a si. Rome thla in thla kuanak a si.
December: Latin holh “Decem” timi {Ten-pahra} tinak a si. Rome thla in thla hra nak a si.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ZEITINDAH NI (7) CU ZARHKHAT AN TI
Zarh khat ni sarih a um timi hi Israel miphun hna sinah cun Pathian nih a chim mi a si tiah ruah a si. Asinain Babylon miphun hna sinah a si deuh ve lo. Thla pa a langh ka in thla pa a cheu a langh tiang khi ni (7) hrawng a rau ti a si. Cun Thlapa cheu in thla tling (full moon) a si tiang kha ni (7) hrawng a rau than ti a si. Cun Full Moon in Thlapa cu a hme than ii, a cheu hrawng a si kha ni (7) hrawng a rau ve ti a si. Cun Half moon in a thlau tiang kha ni (7) hrawng a si ti a si. Cucaah ni (7) sarih hi zarh khat ah an sernak a si. Sihmanhsehlaw Khrihfa biaknak lei kan zumhnak cu Israel mi hna nih an kalpi ning kha a si. Pathian sermi thil vialte an ser hna tikah ni (6) chung a ser hna cun ni (7) nih ah aa din ti hi a si. Cucu Israel (Jews) miphun hna nih Sabbath Ni an ti ii, ni thiang ah an ser. Jews miphun hna caah Sunday (zarhpi ni) cu an nikhat ni a si. Zarhte ni kha an ni (7) nak a si.
Zarhkhat chung a um mi Ni min an pekning hna cu a tanglei bantukin an si.
Sunday -- Sun's day
Sunday cu Nika min lakin an sakmi a si. “The day of the sun” tinak a si. Sunnandaeg ti zong in an hlan ahcun an auh. Latin in “Dies Solis” ti a si ii- Day of the sun timi thiamthiam a si. Greek nih Hemera Heli (o)u an ti. A sullam cu “Day of the the Sun” timi- Nika Ni ti mi thiamthiam a si ve.
Monday -- Moon's day
Monday cu Moon’s Day tinak a si. The Day of The Moon- thla pa ni ti a si. Latin in “ Dies Lunae” an ti. Greek in Hemera Selenes an ti.
Tuesday -- Tiu's day
Tuesday cu Tiwesday or Tewesday in Tuesday ah aa thleng mi a si. A ratnak cu Ancient Greek in Hemera Areos – Day of Ares le Latin in “Dies Martis”- Day of Mars tinak a si. Old English ah Tiu’sday tiah an tial. Cuticun Tewesday in Tuesday tiah chanthar nih kan hmannah a si.
Tiu cu Mirang le German pawl ii “ God of War” a si. Mars zong Rome pawl in “God of War” thiamthiam a si. Ares cu Greek nih “God of War” an auhnak a si ve.
Wednesday -- Woden's day
Ancient Greek hna nih “Hemera Hermu-Day of Hermes” an ti. A firmi le a vakvai mi, khual tlawng mi pathian tinak a si.
Latin in “Dies Mercurii-Day of Marcury” tinak a si. Rome miphun hna Pathian pakhat Mercury cu “ khual tlawn mi pathian” a si ve.
Cun Anglo-Saxon pathian min “Woden” timi a um ve. Cucu buai hmang mi pathian, lungkhong mi pathian min a si. Odin tiah timi pathian a si. Cuticun nithum ni cu Woden’s day tiah auhnak in Wodenesday in Wednesday ah nihin kan hmannak a si.
Thursday -- Thor's day
Ancient Greek nih Hemera Dios “Day of Zeus” tiah an ti. Greek pawl ii, van hram khua zing ah an ruahmi a si. Cu Rome miphun hna nih a kan sertu le nawlngeitu pathian cu Jove (Jupiter) a lianngan bik pathian tiah an ruah mi a si. Amah nih nimtlau leknak le khuari tur nak hi a chuahter khawh ti zong in an zumh. Norse miphun hna nih “god of thunder” cu “Thor” a si ve. Cuticun Thorsday timi cu mirang nih Thunder’s day tiah an hman ii, Thursday tiah nihin ah kan hmannak a si.
Friday -- Freya's day
Friday cu Freya in a ra mi a i. German miphun holh in a ra mi a si. Freya cu dawtnak, dawhnak a langhtertu a si. Frigg tiah auhmi pathian nu a si. Odin nupi a si ti zong in an ti. Greek miphun hna dawtnak le dawhnak pathian cu “Aphrodites” ti a si. Friday hi day of Aphrodite tiah an auh. Cun Rome miphun hna nih “Dies Veneris” – Venus’s Day an ti ve. Venus a dawhmi le dawtnak a ngei mi van cung ngaknu a min a si ve. Cuticun “Love and beauty” ai awk tu an pathian min chung in German miphun hna nih an hman ning in lak mi a si. Freya’s day, Frigg’s day in Friday ah kan hmannak a si.
Saturday -- Saturn's day
Saturday cu Saturn’s Day in a ra mi a si. Rome miphun hna cintlaknak pathian min cu Saturn a si. Greek pawl pathian min cu Cronus ti a si. Cucaah Greek nih cu Day of Cornus an ti. Nihin kan hmannak cu Latin holh a si mi “Saturn’s day” timi in Saturday ah kan hmannak a si.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
NUNPHUNG LE KUM THAR LAWMHNAK
A cunglei tuanbia hna kan zoh tikah ni le thla hna hi hlan lio miphun lianngan deuh a si mi hna nih an biaknak le an zumhnak hoih in min an rak pek mi hna lawng an si. Minung kan nunphung pakhat a si mi a thar a si mi cungah lawmh hi a si. Cu nunphung cu kan nih zong khrihfa biaknak chungah kan hun luhpi tikah a thar a si mi poah zungzal a nungmi Pathian sinah thlacamnak le lawmhbia chimnak in kan hun kal pi. Cuticun kan caah kum thar zong hi a sunglawi ni caan a si ve.
Nau thar zohnak puai, Inn thar luhnak puai, mawtaw thar thlacamnak puai, cinthlak mi hmasat bik Pathian sinah peknak, zuatkhalh satil chungin a hmasat Pathian sinah pek..tharchuah..kan ti. Cuticun vawlei nih ni ka voikhat a hun hel dih tikah kum khat kan ti, vawlei cung miphun kip lunglawm in an um. Khrihfa mi hna zong nih kan nunnak in a thangcho deuh mi, a tha deuh mi nunnak kan hruai ko law,tiin Pathian sinah thla kan cam. Lawmhnak bia kan chim.
Miphun kip nih kanmah le pipu ngeih mi kum caan relning zong in kum thar kan rak ngei cio. Sihmanhsehlaw vawlei cung miphun vialte i hrawm in kan ngeih khawh mi cu: January (1) Kum thar hi a si.
Lai miphun zong nih Latin, Rome le Greek mifim van kan hai ve lo. Kan pupa nih kum khat ah thla (12) an ngeih ve. Min tete an bunh cio hna. Nikhat, nihnih, nithum ….zarhpi le zarhte tiin an hun ngei rih ve. Mifim thiamsang cu an si lo nain, Greek, Rome chan mifim tluk in kum caan a tuak tan kho mi an si ve.
Zing Ni ceu dawhte a hung chuak, zanlei a liam tikah nikhat an ti. Thlapa a hung lang. Cun thlapa cu a hme than thluahmah tikah thla khat an ti. Cu thla fatin te puai le chunhthahnak puai tete an ngei hna. Lo an thlawh tikah a hramthok in a zun dih tiang cu thla (12) a rau. Cucu kum khat an ti. Julius Caesar siangpahrang tluk deng an si ve ko. Alexander mifim bantuk an si ko. Hi hna zong nih miphun tlamtling kan sinak an langhter chinchin ve. Suimilam an ngei lo. Asinain pangpar phunkhat cu zingka duhsah tein a hungtho ii, zanlei a phak tikah a tlep than ve. Nikhua a chiat ii, nika a langh lo zong cu rampar cu an kalnak kip ah an zoh ii, atu hi zeitik hrawng dah a si cang timi an theih. An caah Rolex suimilam zong a hau lo.
Lai miphun kan ni thla hna cu: Nohawng (January), Tangkawng (February), Vaute (March), Vaupi (April), Biangreithlep (May), Pur (June), Chiapa (July), Hniang (August), Zing (September), Tho (October), Sikpar (November), Dipa (December) hna an si. Hihi CACC nih kan dihlak hrawm ti dingin an fehter mi a si. Lai miphun hna caah Kum thar cu Tho thla hi a si. Miphun dang cio in min dang tete kan ngeih cio ko lai. Asinain a huap in kum khat ah thla (12) kan ngeih mi cu an I khat dih.
Caan hi a lak in hmuh mi a si. Cucaah miring nih atu caan cu PRESENT an ti. Asinain man ngei lo cu a si lo.
Caan hi kan hman khawh nain kan I chiah kho lo. Caan cungah nawlngei kho tu zong nu hrinfa ah kan um lo. Vawlei cung mifim bik hna zong nih an uk khawh lo mi caan a si. Kum le caan a si. Ni le thla a si.
Psalm (31:15) chungah kan hmuh mi cu “Ka ni caan hna cu nangmah kut chungah an um ko” tiah kan hmuh. Pathian nih ni le caan kong hi cu amah nawlngeihnak chung lawnglawng ah a chiah mi a si. Zeidang vialte cu kan pek ko lai. Asinain nunnak le thihnak, Caan hna hi cu amah kut chunglawngah a chiah mi an si.
Pathian nih amah nawlngeihnak chungah a um mi caan chungah nunnak le tuanrel khawhnak caan a kan pek mi cu lawmh lo awk a tha lo. I nuam ko usih. Amah thangthat ko usih.
Ref: wikipedia/year/week/month/days
“PATHIAN PEK MI NI LE CAAN NIH LAWMHNAK LE DAIHNAK IN PE ZUNGZAL KO HNA SEH”
Let you be prospered by God’s given time---
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Salai Ni Peng Ling
Singapore
Date: 28/12/2016
